Soevereinen of autonomen verspreiden feitelijk onjuiste verhalen over de kwade intenties van de instituties en de overheid. Deze groep van enkele tienduizenden mensen keert zich af van de overheid. Het zijn echter wel mensen met een open houding naar andere mensen. Van een klein deel van de soevereinenbeweging gaat ook een geweldsdreiging uit op de korte termijn.
Dit zijn de belangrijkste conclusies uit de fenomeenanalyse Met de rug naar de samenleving van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en de Nationale Politie over de soevereinenbeweging in Nederland.
Mensen die zich soeverein verklaren, geloven in meer of minder mate in ‘een kwaadaardige elite’. Deze elite zou zich niet alleen in de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht bevinden, maar ook binnen de media en de wetenschap.
De fenomeenanalyse onderscheidt 3 categorieën gedragingen binnen de beweging van soevereinen. De grootste groep wil zo onafhankelijk mogelijk leven maar meent dat zich niet volledig los te kunnen maken van de samenleving. Een tweede categorie beschouwt de Nederlandse wet- en regelgeving als ongeldig. Zij weigeren bijvoorbeeld te voldoen aan financiële verplichtingen, zoals het betalen van belastingen en boetes. Een kleine groep wil zich in het uiterste geval met geweld verzetten tegen het huidige systeem.
De omvang van de soevereinenbeweging is niet zo groot dat het een existentiële bedreiging vormt voor de democratische rechtsorde, maar er zijn wel zorgen over de aanhoudende groei van de beweging en de bestaande voedingsbodem voor het gedachtegoed.
Geweldsdreiging
Hoewel mensen die zich soeverein verklaren in Nederland hoofdzakelijk een geweldloos verleden kennen, is er de afgelopen tijd vaker sprake van intimidatie en bedreiging van onder meer lokale politici, ambtenaren, rechters, journalisten en wetenschappers. Ook zijn er enkele kleine gewelddadige confrontaties geweest met politie en deurwaarders.
Doordat sommige mensen die zich soeverein verklaren steeds verder in de problemen dreigen te komen omdat zij bijvoorbeeld hun rekeningen niet meer betalen, is de verwachting dat het aantal gewelddadige incidenten zal toenemen. Door de verspreiding van een vijandbeeld van een kwaadaardige elite die uit is op onderdrukking, slavernij en zelfs moord, kunnen sommige mensen die zich soeverein verklaren de conclusie trekken dat gewelddadig verzet noodzakelijk is.
Bij een deel van deze al kleine groep van enkele tientallen tot honderd mensen, blijft het mogelijk bij grootspraak of bedreigingen. Voor sommigen kunnen zulke boodschappen echter gewelddadig handelen legitimeren, bijvoorbeeld in reactie op verkeerscontroles, aanhoudingen, deurwaardersbezoeken of uithuiszettingen. Een deel van deze groep van mensen die zich soeverein verklaren gaat zo ver dat zij zichzelf online en fysiek organiseert en voorbereidt om zich te kunnen verdedigen in de verwachte gewelddadige strijd met de overheid en instituties. Zij geloven dat de kwaadaardige elite een gewelddadige strijd zal initiëren waarop zij zich moeten voorbereiden. Bij verschillende aanhangers zijn (vuur)wapens aangetroffen.
Omgang met mensen die zich soeverein verklaren
De minister van Justitie en Veiligheid en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hebben als reactie op deze analyse een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over hoe om te gaan met soevereinen.
De grootste urgentie die uit de fenomeenanalyse spreekt, is het beschermen van onze democratische rechtstaat en het voorkomen dat mensen in kwetsbare posities en hun kinderen de dupe worden. Het kabinet streeft hierbij 3 doelen na. In de eerste plaats het handhaven bij wetsovertredingen en het tegengaan van gewelddadig extremisme. Voor personen met extremistische opvattingen die kunnen leiden tot extremistische of terroristische activiteiten, is er al de persoonsgerichte aanpak. Die persoonsgerichte aanpak moet worden doorontwikkeld voor soevereinen met extremistisch gedachtegoed.
Gemeenten nemen waar nodig maatregelen met betrokken partners uit het veiligheids- en sociaal domein. Dit voorjaar komt de minister van Justitie en Veiligheid samen met de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met een strategie tegen extremisme, die ingaat op alle vormen, waaronder anti-institutioneel extremisme en soevereinen.
Tweede doel is het voorkomen dat mensen verder gaan in hun democratie-ondermijnend gedrag. Dit kan door de invloed van aanjagers te beperken, democratie-ondermijnend gedrag te signaleren en veroordelen en instituties weerbaarder te maken.
Tot slot zijn inspanningen erop gericht om te zorgen dat de beweging niet groter wordt. Het is daarbij belangrijk om mensen weerbaar te maken tegen antidemocratische narratieven en de verbinding met hen te blijven zoeken. Dit vraagt veel van professionals in het lokaal bestuur, maar ook van bijvoorbeeld jongerenwerk, onderwijs, deurwaarders of wijkagenten. In gesprek blijven over kritiek en wantrouwen, eerlijkheid over dilemma’s en weerwoord hebben tegen mis- en desinformatie zijn hierbij belangrijk.
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal in een Kamerbrief dit voorjaar nader ingaan op het omgaan met breder anti-institutionele tendensen en hoe de verbinding te versterken tussen samenleving en overheid.
