Ans Bastiaans (88) al 35 jaar waakvrijwilliger: ‘De dood en het leven liggen dicht bij elkaar’

Wanneer iemand thuis wil sterven, komt er veel terecht bij de naasten. De zorg, het verdriet en het waken zijn intens, zowel fysiek als emotioneel. In die periode maken vrijwilligers van de Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) van ZwolleDoet! het verschil. Ans Bastiaans (88) is zo’n waakvrijwilliger. Zij doet dit waardevolle werk al 35 jaar.

Toen Ans in 1989 begon met waken bij mensen die thuis willen sterven, werkte ze nog in de kraamzorg, vertelt ze. ‘Dood en leven liggen dicht bij elkaar. Toen ik hoorde wat de vrijwilligers deden, wist ik meteen: dit past bij mij.’

Waken met aandacht en hart

De inzet van vrijwilligers draait vooral om aanwezigheid, aandacht en rust in een emotionele tijd. ‘Niet iedereen heeft familie dichtbij. Soms zijn er geen naasten meer, of wonen kinderen ver weg’, vertelt Ans. ‘Maar we zijn er natuurlijk ook voor mensen mét een netwerk. We zijn er ook om mantelzorgers te ontlasten. Als wij er zijn, krijgen de naasten de kans om te slapen, naar de kapper te gaan, boodschappen te doen of gewoon even op adem te komen. Veel mensen verliezen zichzelf in de zorg voor hun dierbare. En dat is begrijpelijk, het is de laatste zorg die je iemand kunt bieden. Dat geef je niet snel uit handen. Toch is het soms verstandig om dat wél te doen. En dan is het fijn als iemand zegt: denk ook aan jezelf, jij moet straks verder.’

‘Waar bent u bang voor?’

Ans waakt soms een paar nachten per week, soms is het een tijdje wat rustiger. ‘De nachten vind ik het prettigst. Het is dan rustiger. Ik zit meestal in de buurt van het bed van de zieke, soms in de kamer ernaast met de deur op een kier. Ik neem altijd een boek mee, een puzzelboek en spullen om kaarten te maken - dingen die ik snel aan de kant kan leggen als iemand me nodig heeft. Het belangrijkste is dat je er gewoon bent. Als iemand bang is of vragen heeft, wil je die rust en aandacht kunnen geven.’

Angst is een terugkerend thema in de nachten. ‘Mensen vertellen soms dat ze bang zijn om te sterven. Dan probeer ik iemand gerust te stellen en stel ik vragen: ‘Waar bent u bang voor? Wat houdt u bezig?’ Daar praten we dan over. Soms lees ik een psalm voor of draai ik muziek die iemand mooi vindt. De rust bewaren en er gewoon zijn, dat is het belangrijkste.’

‘Je bent een moordwijf’

Na 35 jaar waken, zijn er meerdere momenten die haar zijn bijgebleven. Zoals de vrouw die erg ziek en sterk vermagerd was. ‘Ze wilde uit bed stappen, maar ik vreesde dat ik haar niet kon optillen als ze zou vallen. Toen ik haar wilde tegenhouden, riep ze: ‘Weg jij, wegwezen!’ Haar dochter werd wakker, hielp haar terug in bed, kroop naast haar en bleef bij haar liggen tot ze rustig was’, omschrijft Ans een moment waarop de nabijheid van familie de zieke tot rust bracht.

Ook een ander gezin zal ze nooit vergeten. ‘Van twee van hun vier kinderen was ik kraamverzorgster geweest. Ruim dertig jaar later mocht ik in ditzelfde gezin waken bij hun man en vader. Toen hij was overleden, wilden zijn vrouw en kinderen hem zelf aankleden, maar ze kwamen er niet uit. Ze vroegen mij langs te komen, en ik hielp hen kleding uitkiezen. Nadat hij was gewassen en aangekleed zei een van die jongens tegen mij: ‘Wat ben jij een moordwijf’. Schitterend toch?’

Schakel tijdig hulp in

Ans merkt dat veel naasten zich overvallen voelen als de ander sterft. ‘Ik waakte eens bij een man die ’s nachts overleed. Zijn vrouw raakte op dat moment helemaal in paniek. Ze had ook niks geregeld. Hoewel dat niet mijn taak is, heb ik de begrafenisondernemer gebeld en ben ik nog lang bij haar gebleven om haar wat houvast te geven.’ Ze ziet ook vaak dat mensen de VPTZ pas inschakelen als ze de zorg voor de terminaal zieke niet meer volhouden. ‘Vaak horen we: ‘We wisten niet van jullie bestaan.’ Dat is jammer, want als mensen ons pas inschakelen als het water ze aan de lippen staat, is het eigenlijk al te laat.’

Vanuit je hart

Voor wie overweegt om vrijwilliger te worden, heeft Ans een belangrijke boodschap: ‘Je moet dit echt vanuit je hart doen. Je komt op een heel intiem moment iemands leven binnen. Dat is bijzonder. Je hoeft geen medische handelingen te verrichten, je bent er vooral voor de mens. En je wordt goed voorbereid. Er is scholing, informatie en je kunt ervaringen uitwisselen met een ervaren vrijwilliger. Je wordt niet zomaar in het diepe gegooid.’

Dat haar werk gewaardeerd wordt, merkt ze regelmatig. ‘Ik krijg vaak kaartjes van families: ‘Dank voor de goede zorgen voor onze vader of moeder’. Dat raakt me. Dan weet je: we doen ertoe. Je betekent écht iets voor mensen. Ze besluit: ‘Ik heb er in al die jaren nooit spijt van gehad. Als je rustig bent, goed kunt luisteren en met je hart bij mensen wilt zijn, probeer het dan. Misschien zeg jij dan later ook wel: had ik dit maar eerder geweten.’

Word ook vrijwilliger

Lees hier meer over het vrijwilligerswerk bij de VPTZ. En kijk hier voor meer informatie over hulp bij de laatste levensfase.